Question

Kan grubunuz, cinsiyetiniz ya da saç renginiz nasıl ortaya çıkar, ailenizin birçok bireyinde ortaya çıkan bir özelliğin ya da hastalığın sizde gözlenip gözlenmeyeceğini belirleyen nedir?

Answer 1

Kan grubunuz, cinsiyetiniz ya da saç renginiz gibi özellikleriniz, genetik olarak belirlenir. Genetik, canlıların özelliklerini ve kalıtsal karakterlerini inceleyen ve bu karakterlerin nesillere geçişini belli kalıtım yasalarına bağlayan bir bilim dalıdır. Genler, proteinlerin üretimini kodlayan ve farklı özellikleri belirleyen belirli DNA parçalarıdır. Her gen bir kromozom üzerinde bulunur ve birden fazla biçimde var olabilir. Bu biçimlere alel denir. Örneğin, kan grubu geni A, B, AB ve O olmak üzere dört alele sahiptir.

Ailenizin birçok bireyinde ortaya çıkan bir özelliğin ya da hastalığın sizde gözlenip gözlenmeyeceğini belirleyen faktörler, genetik mirasınız ve çevresel etkilerdir. Genetik mirasınız, anne ve babanızdan aldığınız kromozom ve genlerdir. Her birey, her kromozom çiftinin birini annesinden, diğerini babasından alır. Böylece, her bireyin iki aleli vardır. Bu aleller dominant (baskın) veya resesif (çekinik) olabilir. Dominant aleller, resesif alellere göre fenotipte (görünen özellikte) kendini daha çok gösterir. Resesif aleller ise sadece iki kopyası olduğunda fenotipte ortaya çıkar. Örneğin, kahverengi saç rengi dominant, sarı saç rengi resesif bir aleldir. Eğer bir bireyin hem annesi hem de babası sarı saçlıysa, bu birey de sarı saçlı olur. Ancak eğer bir bireyin annesi kahverengi saçlı, babası sarı saçlıysa, bu birey kahverengi saçlı olur. Çünkü kahverengi saç rengi aleli sarı saç rengi alelini bastırır.

Çevresel etkiler ise genetik mirasınızın dışında sizin özelliklerinizi etkileyebilecek faktörlerdir. Bunlar arasında beslenme, iklim, hastalıklar, stres, ilaçlar gibi pek çok şey sayılabilir. Çevresel etkiler genler üzerinde modifikasyon veya mutasyon yapabilir. Modifikasyonda genin yapısı değişmez; işleyişi ve çalışma şekli değişir. Modifikasyona neden olan etken ortadan kalktığında modifikasyon da ortadan kalkar. Mutasyonda ise genin yapısı değişir; genin niteliği değişir. Mutasyonlar kalıcıdır ve nesilden nesile aktarılabilir. Örneğin, boy uzunluğu hem genetik hem de çevresel etkilere bağlı bir özelliktir. Eğer bir birey yeterli beslenmezse veya hormon bozukluğu yaşarsa boyu kısa kalabilir.

Genetik hastalıklar ise kişinin DNA’sındaki değişimler (mutasyonlar) sonucu ortaya çıkan hastalıklardır. Genetik hastalıklar edinsel veya kalıtsal olabilir. Edinsel genetik hastalıklarda çevresel faktörler etkindir. Kalıtsal genetik hastalıklar ise ebeveynlerden bir sonraki kuşağa kromozomları ve DNA’ları ile aktardıkları mutasyonlardır. Örneğin, Down sendromu bir kromozom anomalisi sonucu ortaya çıkan bir genetik hastalıktır. Normalde insanlarda 23 çift kromozom vardır. Down sendromlu bireylerde ise 21. kromozom çiftinde bir fazlalık vardır. Bu fazlalık, yumurta veya sperm hücresinde oluşan bir bölünme hatasından kaynaklanır.